| ESAS SEHIFE |  |
| KENDLER | QONAQ KITABCHASI | TERCUME |
 |
BORCHALI ULUSUM ELIM, BORCHALI AGZIMDA DILIM!
BORCHALI TARIXI MAHAL !!! Azerbaycan Respublikasinin shimal-qerbinde, Gurcustan Respublikasinin cenub-sherqinde,Ermenistan Respublikasinin shimalinda yerleshen Borchali mahalinin erazisi esasen esasen, dagliq, 1/3-I ise duzenlikdir. Son dovrler Borchali mahalinin Bashkecid(Dmanisi) adlanan erazisinde aparilan qazintilar zamani melum olmushdur ki, Buradan tapilan qedim insan qaliqlari Afrikada tapilan en qedim insan qaliqlarindan daha qedimdir. Bu da onu gosterir ki, Borchali en qedim zamanlardan insanlarin yashayish meskeni olmushdur. Bezi menbelerin verdiyi melumata gore, Borchaliya erken orta esrlerde turkdilli tayfalar, XVI-XVII esrlerde ise kutlevi suretde azerbaycanlilar kochmushduler. Esasen SSRI tebligati altinda yazilan bu faktlar tebii ki, saxtalashdirilmishdir. Borchali erazisinde tapilan katakomba tipli qebirlerin turk mensheli oldugunu nezere alaraq deye bilerik ki, turkler borchaliay ne erken orta esrlerde ne de ki sonralar kutlevi suretde kochurulmushdur, Turklerin Borchalida yashamasi en qedim dovrlere soykenir. Bunu tarixi faktlar ve Son dovrler arxeoloji qazintilar zamani tapilan turk mensheli abideler ve qaliqlar subut edir. Ancaq ne etmeli Borchalida yashayan turklerin(azerbaycanlilarin) iller boyu buraya sonradan kocmesi bu erzailerin qedim gurcu torpagi olmasi haqqinda tebligat kompaniyalarinin aparilmasina, Turklerin huquqlarinin tapdalanmasina, onlarin sixishdirilmasina baxmayaraq helede burada yashayan Azerbaycan turkleri oz qedim ana torpaqlarinda yashamalarini davam etdirirler.Duzdur 90-ci illerin evvellerinde bashlayan siyasi tezyiq neticesinda Borchalida yashayan azerbaycan turkleri oz yurd yuvasindan qacib, hemin dovrde oz Qarabaginin hayina qalmish dogma Azerbaycana(Bakiya,Genceye,Shamaxiya ve.s) penah getirmishler. 1989-cu il statistikasina gore Gurcustanda 700.000 azerbaycan turku qeyde alinib. Hemin azerbaycan turklerinin 600.000-i Borchalida ve Borchali etrafi rayonlarda yashayirmish. Hal-hazirda Borchalida yashayan azerbaycan turklerinin sayi 300-350 min ola ya olmaya, bu da heleki shubheli reqemdir. Cunki gurcu menbeleri bu reqemi daha da azaldirlar. Genish yay ve qish otlaqlarina malik olan Borchalida maldarliq, taxilciliq, bostanciliq, bagchiliq, ipekchilik,arichiliq inkishaf etmishdir. Borchali mahali Azerbaycan ,bezen de gurcu feodalarinin vassalligina cevrilse de chox zaman musteqilliyini saxlaya bilmishdi. XVIII esrin evvellerinde borchali mahali Gence Beylerbeyliyininterkibinde idi. Beylerbeyi Ziyad oglu 1736-ci ilde Muganda Nadirin Iran shahi élan olunmasi eleyhine chixdigi ucun Nadir shah Borchalini Qazax mahali ile birlikde Gence Beylerbeyliyinden alib Kartli-kaxeti charinin tabeliyine verdi. XVIII esrin ortalarinda Azerbaycanda xanliqlar yarandiqda Borchali sultanliq élan olundu. Borchali ehalisi yadellilerin hokmranligi eleyhine qetiyyetle mubarize aparmishdir. Borchali suvarileri Aga Mehemmed shah Qacarin,XIX esrin evvellerinde ise Abbas Mirzenin qoshunlarina Qazax Shemseddin suvarileri ile birge vurushmushlar.Azerbaycanlilar yashayan eraziler arasinda Rusiya tabeliyine ilk defe Borchali sultanligi(1801-ci ilde) daxil olmushdur. XIX esrin ortalarinda Borchali mahali Qezaya chevrildi. Bu zaman ehalisi azerbaycanlilardan ibaret olan Qarayazi ve Qarachop rayonlari Borchalidan ayrilmishdi. 1918-ci ilin may ayinda cenubi Qafqaz dovletleri oz musteqilliklerini élan edende Borchali ziyalilari siyasi gedishden istifade ederek Osmanli Turkiyesinin komeyi ile ozlerinin idare sistemini QARAPAPAQ-TEREKEME CUMHURIYYETINI yaratdilar. Lakin chox kechmediki bu kicik turk qurumu dagildi ve Gurcustan ASSR terkibinde SSRI-ye daxil edildi. Nadir shahin noqsani ve ikinci siyasi noqsanla Qedim Borchali mahali o vaxtdan etibaren Gurcustanin erazi hududlari daxiline qatildi.Hemin dovrde Azerbaycani idare eden ziyali dovlet bashcisi eslen Borchalidan olan Neriman Nerimanov bu siyasi noqsana hec bir reaksiya vermedi. Bununda bir cox sebebleri var idi.En esasi odur ki ermeniler Qarabag meselesini gundeme cixarmishdilar ve bu erefede Borchali ile bagli her hansi bir siyasi gedishat duzgun olmazdi.Borchali 1929-cu ilde legv edilib 3 rayona bolundu. Luksemburq(Bolnisi), Bashkecid(Dmanisi) ve Borchali. Borchali rayonu 1950-ci ilden Marneuli adlanir. SSRI dagildiqdan sonra Azerbaycan ve Ermenistan kimi Gurcustan da oz suverenliyini qazandi. Borchali da SSRI dovrunde bashlanmish gurculeshdirme,siyasi represiyalar,Gurcustan gurculer ucundur siyaseti Qamsaxurdiyanin vaxtinda daha da genishlendi.Azerbaycan kend ve rayon adlari demek olar ki,hamisi gurcu adlari ile evez olundu.Borchali Kvemo-Kartli regionu adlandirildi. Kvemo-Kartliye 6 rayon daxildir: Dmanisi,Bolnisi,Marneuli,Tetri-Tskaro.Tsalka,Qardabani HAZIRLADI:QOCAYEV EMZAR |
